โรคห้ามใจไม่ได้

เคยเป็นบ้างไหมครับ ที่ต้องทำอะไรบางอย่างเพราะบังคับใจตัวเองไม่ได้ ก็รู้อยู่ว่าไม่ควรทำ แต่ก็ทำซ้ำๆ มีความต้องการที่จะทำซ้ำๆ เมื่อทำแล้วก็เสียใจบอกว่าจะไม่ทำอีก แต่ก็ยังทำต่อไป
วัยรุ่นบางคนบอกว่าบังคับใจไม่ให้รักเธอไม่ได้ ก็จะหัวปักหัวปำรักเธอต่อไป แม้ว่าเธอจะไม่รักเขา แต่เขาก็ยังรักเธอ ยังไปยืนรอหรือดักรอ ถึงแม้จะถูกว่าให้อายก็ยังทำ ก็เข้าข่ายทำไปเพราะบังคับใจไม่ได้
ผู้ใหญ่บางคนบอกว่าจะไม่ออกไปเที่ยวกลางคืน พอตกกลางคืนก็จะต้องออกไปเที่ยวทุกที แม้จะไม่มีเงินทองใช้จ่าย ก็ขอออกไปเดินดูในสถานที่เที่ยวกลางคืนที่เคยไปเที่ยวก็ยังดี ก็เข้าข่ายทำไปเพราะบังคับใจไม่ได้เช่นกัน
คนบางคนเจ้าระเบียบมาก ต้องการเป็นคนสมบูรณ์แบบ (Perfectionist) ย้ำคิดย้ำทำ ขาดการแสดงออกที่อบอุ่นต่อคนอื่น มักจะสนใจในรายละเอียดของคนอื่น หรือสนใจกฎเกณฑ์กติกาเล็กๆ น้อยๆ ที่ไม่ใช่ปัญหาสำคัญ ต้องการให้คนอื่นทำตามเขาโดยไม่คำนึงถึงความรู้สึกของคนอื่น พวกนี้จะอุทิศตนให้งานและผลงานของการทำงาน โดยไม่คำนึงถึงความสุขหรือคุณค่าของมนุษยสัมพันธ์กับคนอื่น ส่วนใหญ่มักตัดสินใจไม่ค่อยได้หรือตัดสินใจช้า เพราะกลัวการตัดสินใจผิด เจ้าตัวก็ทุกข์ คนข้างๆ ตัวก็รำคาญ นี่ก็เข้าข่ายทำไปเพราะบังคับไม่ได้เช่นกัน
ความต้องการที่จะทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งซ้ำๆ โดยบังคับใจไม่ได้นั้น ทางจิตเวชเรียกว่าเป็นพฤติกรรมย้ำทำ (Compulsion) เชื่อกันว่ามีรากฐานมาจากการพัฒนาตั้งแต่วัยเด็กที่ไม่เหมาะสม กล่าวคือ ในช่วงเด็กอายุ 2-3 ขวบนั้น เด็กจะมีความพอใจอยู่ที่ทวารหนัก เขาจะรู้สึกว่าตัวเองมีค่าที่สามารถครอบครองอุจจาระได้ จะถ่ายก็ได้หรือจะกลั้นไม่ให้ถ่ายก็ได้ เป็นการแสดงความเป็นตัวของตัวเองได้ การกลั้นอุจจาระไว้เป็นการแสดงความก้าวร้าวชนิดหนึ่ง เพราะสามารถทำให้พ่อแม่ผิดหวังได้
วัยนี้เรียกว่าเป็น Anal Period เด็กจะรู้สึกว่าเขาเป็นเจ้าของอุจจาระ เป็นความรู้สึกครอบครองสิ่งของครั้งแรก และเขาจะรู้สึกอยากเป็นเจ้าของอื่นๆ อีกด้วย เช่น ของเล่น
ถ้าความต้องการของเด็กถูกขัดขวาง เขาจะมีความคับข้องใจ (Frustration) เด็กวัยนี้ชอบการละเลงอุจจาระเล่นด้วย ถ้าพ่อแม่หรือพี่เลี้ยงดุว่าเพราะรำคาญ หรือห้ามไม่ให้เล่นหรือทำโทษ เขาจะรู้สึกไม่พอใจ เกิดเป็นความคับข้องใจ อาจจะกลั้นอุจจาระบ่อยๆ หรือเกิดเป็นบุคลิกภาพที่ไม่ดีตามมา ที่เรียกว่าเป็น Anal Character เช่น เป็นคนหวงแหน เห็นแก่ได้ ขี้อาย ก้าวร้าว สกปรก เจ้าระเบียบ ใฝ่สมบูรณ์หรือมีความผิดปกติทางอารมณ์ต่อไป
พวกที่มีลักษณะความคับข้องใจจากการใช้ก้น (Anal Frustration) นี้ จะมีลักษณะบังคับใจตัวเองไม่ค่อยได้ ต้องทำอะไรบางอย่างซ้ำๆ เพราะบังคับใจตัวเองไม่ได้ บางกิจกรรมเป็นความทุกข์มากๆ
โรค "ต้องทำ…เพราะห้ามใจไม่ได้" บางอย่างเป็นความผิดปกติมากๆ เช่น บางคนมีความต้องการจะดื่มสุราตลอดเวลา (Dipsomania) หักห้ามใจตัวเองไม่ได้กลายเป็นโรคพิษสุราเรื้อรัง
ความหมกมุ่นกับเรื่องของตัวเองอย่างผิดปกติ (Egomania) ย้ำคิดแต่เรื่องของตัวเอง ไม่สามารถเปลี่ยนแนวคิดไปสู่คนอื่นหรือธรรมชาติรอบๆ ตัวได้ พูดซ้ำๆ แต่เรื่องของตัวเองเป็นที่น่าเบื่อหน่าย รำคาญ แก่บุคคลรอบข้าง
หมกมุ่นกับเรื่องทางเพศอย่างมากผิดปกติ (Erotomania) วันหนึ่งๆ มีแต่เรื่องเพศ ทั้งความคิด ความรู้สึกและพฤติกรรม เสียเวลามากและไม่สร้างสรรค์
ความต้องการขโมยของโดยบังคับใจไม่ได้ (Kleptomania) ผมเคยมีคนมาปรึกษาว่า เขามักไปหยิบของตามห้างโดยบังคับใจไม่ได้ ทั้งๆ ที่เป็นคนมีเงินและเป็นลูกคนมีชื่อเสียง ซึ่งน่าเห็นใจมาก เป็นสิ่งผิดกฎหมายและถ้าถูกจับได้ก็เป็นเรื่องน่าอาย
ความคิดว่าตัวเองเป็นคนใหญ่โต มีอำนาจ (Megalomania) ทั้งๆ ที่ความจริงเป็นคนธรรมดาสามัญ เข้าข่ายคุยโต คิดใหญ่โตเกินความเป็นจริงและคิดตลอดเวลา

การหมกมุ่นอยู่กับสิ่งหนึ่งสิ่งใดอย่างผิดปกติ (Monomania)
ความต้องการที่จะร่วมเพศบ่อยๆ อย่างห้ามใจไม่ได้ในหญิง (Nymphomania) ความต้องการนี้สูงมาก และเธอจะทำทุกอย่างเพื่อให้ได้ร่วมเพศ เช่น ให้ท่า ฉกฉวยโอกาส พบได้แม้แต่ในผู้หญิงชั้นสูง ร่ำรวยหรือมีการศึกษาดี
ความต้องการที่จะร่วมเพศโดยไม่สามารถยับยั้งได้ในชาย ก็เหมือนกับในเพศหญิงแลดูเป็นคนสำส่อน ห้ามใจไม่ได้ มักมากในเซ็กซ์ ไม่เคยหยุดและไม่เคยพอ
การอยากดึงผมหรือถอนผมอย่างบังคับใจไม่ได้ (Trichotillomania) บางคนถอนจนผมแหว่งเป็นวงกลม ต้องใส่ผมปลอม แต่ก็ยังห้ามใจไม่ให้ถอนผมไม่ได้ ต้องมาปรึกษาแพทย์
การห้ามใจไม่ได้นี้เป็นเรื่องน่าเห็นใจมาก และทรมานใจตัวเองที่ไม่สามารถห้ามใจได้ อาการก็มีตั้งแต่น้อยๆ จนถึงมากๆ ซึ่งเข้าข่ายเป็นความเจ็บป่วยทางจิต บางอย่างก็ผิดกฎหมาย บางอย่างก็น่าอับอาย
วิธีการรักษาและช่วยเหลือก็มีหลายวิธี ส่วนใหญ่จะใช้วิธีวิเคราะห์ทางจิตร่วมกับการใช้ยาช่วย และแนะนำให้มีวิธีระบายความก้าวร้าว หรือความย้ำทำอย่างเหมาะสม
ลองพิจารณาตัวเองซิว่ามีอะไรที่ย้ำทำบ้างไหม หรือมีสิ่งใดที่ต้องทำโดยไม่สามารถห้าใจตัวเองได้บ้างไหม ถ้าเลิกไม่ได้และเป็นอันตราย แก่ตัวเอง หรือน่าอับอาย ก็คงต้องปรึกษาจิตแพทย์แล้วละครับ
กรณีที่เข้ามาปรึกษาที่คลินิกบ่อยๆ ก็ได้แก่พวกที่ ถอนผมตัวเองบ่อยๆ ชนิดห้ามใจไม่ได้หยิบ หรือขโมยของตามห้างแบบห้ามใจไม่ได้ส่วนใหญ่บุคคลเหล่านี้มักจะมีฐานะดี ครอบครัวดี มีการศึกษา แต่จากการที่มีพ่อแม่เจ้าระเบียบมาก ชอบสั่งสอน ชอบตักเตือน หรือดุว่าลงโทษบ่อยๆ ตั้งแต่วัยเด็ก ทำให้เด็กมีความกลัวการทำผิด ขาดความสุขในการดำเนินชีวิต วิธีที่จะหนีจากความรู้สึกไม่เป็นสุขในชีวิตจึงเป็นวิธีที่เขาพัฒนาขึ้นมาอย่างผิดๆ
พวกที่ถอนผมเป็นประจำรู้สึกว่าได้ลงโทษตัวเองและพ่อแม่ไปด้วย เพราะตัวเองก็จะไม่สวยและพ่อแม่ก็ต้องอับอาย
พวกที่ขโมยของตามห้างก็เหมือนกับการทำผิดเพื่อให้พ่อแม่อายและตัวเองอาจจถูกลงโทษตามกฎหมายด้วย เป็นเรื่องไม่ดีทั้งนั้น ซึ่งก็รู้ว่าไม่ควรทำ มันไม่ถูกต้อง มันผิด แต่ในจิตใต้สำนึกจะต้องการถูกลงโทษ แม้ว่าจิตสำนึกจะรู้ตัวว่าการกระทำสิ่งนั้นเป็นความไม่เหมาะสม และรู้ว่าไม่ชอบการถูกลงโทษก็ตามที
อาการย้ำทำเพราะห้ามใจไม่ได้นี้ คนภายนอกจะมองว่าน่าเปลี่ยนแปลงได้ง่ายหรือช่วยเหลือรักษาได้ง่ายๆ แต่ไม่เป็นเช่นนั้นหรอก เพราะกลไกในการมีพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมนี้ มีรากฐานมาจากการพัฒนาตั้งแต่วัยเด็กโดยเขาไม่รู้ตัว และสะสมเอาไว้นานมาก
การอบรมเลี้ยงดูลูกจึงเป็นสิ่งสำคัญ ที่จะทำให้ลูกเติบโต สามารถพัฒนาจิตใจและพฤติกรรมได้อย่างเหมาะสม แต่ก็มีพ่อแม่ให้ความสนใจกันน้อยมาก ส่วนใหญ่จะนึกถึงการพัฒนาทางฝ่ายกาย หรือเชื่อเรื่องดวงชะตาของเด็กจากการทำนายทายทัก
ในสังคมเราจะเห็นผู้คนที่มีร่างกายสมบูรณ์ แต่เชื่อถือในสิ่งที่ลี้ลับกันมากขึ้นและมีจิตใจที่พัฒนาไม่เหมาะสมมากขึ้น ความเจ็บป่วยทางจิตใจหรือทางจิตเวชจะมีมากขึ้นๆ
คนยิ่งอายยิ่งไม่กล้าไปปรึกษาผู้รู้ ก็จะสะสมความเจ็บป่วยเอาไว้มากขึ้นๆ ขนาดคนดีๆ หลายๆ คน เตรียมไปอยู่โลกอื่นกันแล้ว เพราะเชื่อคำทำนายทายทักที่แปลกๆ
สังคมของคนคิดแปลกๆ และทำอะไรแปลกๆ จะมีมากขึ้นคอยดูซิ